އުމަވީ ދައުލަތުން އިސްލާމްދީން ފެތުރުއްވުމަށް ކުރެއްވި މަސައްކަތާއި އުމަވީ ދައުލަތުގެ ޚަލީފާކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅުން

-->

     އުމަވީ ދައުލަތުން އިސްލާމްދީން ފެތުރުއްވުމަށް ކުރެއްވި މަސައްކަތް

އުމަވީ ދައުލަތުން އިސްލާމީދީން ފެތުރުމަށް ވަރަށް މަސައްކަތްކުރެއްވިއެވެ. އެމީހުން ކޮށްފައިވާ ގިނަ ހަނގުރާމަތަކަކީ އިސްލާމްދީނަށްޓަކައި އެދީން މަތިވެރިކޮށް ފެތުރުމުގެ ގޮތުން ކުރެއްވި ހަނގުރާމަތަކެވެ. އެއްވެސް ޙާލަތެއްގައި
ބިންތައް ހޯދުމަށާއި މުދާތަކެއް ހޯދުމުގެ ބޭނުމުގައި ކުރެވިފައިވާ ހަނގުރާމަތަކެއް ނޫނެވެ. އެގޮތުން އިސްލާމްދީން ޔޫރަޕާއި އެފްރިކާއި އޭޝިޔާއަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ.

ޔޫރަޕަށް ބަލާއިރު ޠާރިޤް ބިން ޒިޔާދުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުން ސްޕެއިން ވާޞިލްވެ ޤުރުޠުބާއި އަންދުލަސް ފަތަޙަ ކުރެއްވިއެވެ. އަދި ފުރާންސާއި ސްވިޒަލޭންޑްގެ ބައެއް ބިންތައްވެސް މުސްލިމުން ބާރުގެ ދަށަށްގެންނެވިއެވެ.

އެފްރިކާއަށް ނިސްބަތްކުރާއިރު ޢަޤަބާ ބިން ނާފިޢުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުން އުތުރު އެފްރިކާގެ ހުރިހާ ރަށެއް ފަތަޙަކުރައްވައި ، އެފްރިކާގެ ހުޅަނގު ބިތުގައިވާ އެޓްލާންޓިކް ކަނޑުގެ އައްސޭރިފަށުގައިވާ ބިންތައްވެސް ފަޠަޙަކުރެއްވިއެވެ.

އޭޝިޔާއަށް ބަލާއިރު މުހައްމަދު ބިން ޤާސިމް އައްޘަޤަފީގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުން ކާބުލް އާއި ސިންދުގެ ރަށްތައްފަޠަޙަކުރެއްވިއެވެ.

    އުމަވީ ދައުލަތުގެ ޚަލީފާކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅުން

މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީސުފްޔާން:- ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީ ސުފްޔާން 

ޞަޚްރު ބިން އުމައްޔާ ބިން ޢަބްދުއްޝަމްސު ބިން ޢަބްދު  މަނާފުއެވެ. 

ޢާއިލާ ނިޞްބަތްވަނީ ޤުރައިޝުވަންހައަށެވެ. އުމަވީ ދައުލަތުގެ ބާނީއަކީ މިއީއެވެ. 

އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިގެ 20 އަހަރު ކުރިންނެވެ. އިސްލާމްވެވަޑައިގަތީ ކީރިތިރަސޫލާ 

މައްކާ ފަތަޙަ ކުރެއްވި ދުވަހުއެވެ. 
ހިޖުރައިން 8 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ހިސާބު އިލްމު އުނގެނިވަޑައިގަތެވެ. ލިޔަންކިޔަން ދަސްކުރެއްވިއެވެ. ރަސޫލާގެ އަރިހުގައި ވަޙީ ލިޔުއްވުމުގެ މަސައްކަތުގައި އުޅުއްވިއެވެ. ރަސޫލާގެ އަރިހުން 130 ޙަދީޘް ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ.

އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި މުޢާވިޔާތުގެ ބޭބޭފުޅު ޔަޒީދު ބިން އަބީސުފްޔާނުގެ އަރިހުގައި ޝާމްކަރައަށް ދިޔައެވެ. ޔަޒީދު ބިން އަބީސުފްޔާން ދިމިޝްޤުގެ ވެރިކަމުގައި ހުންނަވަނިކޮށް އަވަހާރަވުމުން ދިމިޝްޤުގެ ވެރިކަމަށް މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީސުފްޔާން އިސްކުރެވުނެވެ. ޢުމަރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައިވެސް ދިމިޝްޤުގެ ވެރިއަކަށް ހުންނެވިއެވެ. ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި މުޅި ޝާމްކަރައިގެ ވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނެވިއެވެ.

ޢަލީގެފާނު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވުމާއެކު މުޢާވިޔަތުގެފާނު އެކަމާ އިޢުތިރާޟުކޮށް ދެކޮޅު ހެއްދެވިއެވެ. އަދި ދެފަރާތުގެ ދެމެދުގައި ފިތުނަވެރިކަން އުފެދިގެން ދިޔައެވެ. މިގޮތުން އުފެދުނު ފިތުނަވެރިކަން ނިމުމަކަށްއައީ ޚަވާރިޖުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ހިޖުރައިން 40 ވަނަ އަހަރުގެ ރަމަޟާން މަހުގެ 17ވަނަ ދުވަހު ޢަލީގެފާނު ޝަހީދުކުޅައުމުންނެވެ. އެއަށްފަހު ޢަލީގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޙަސަނުގެފާނު ހިޖުރައިން 41 ވަނަ އަހަރު މުޢާވިޔަތުގެފާނަށް ބައިޢަތު ހިއްޕެވިއެވެ. ޚަލީފާކަމުގައި މުސްކުޅި ވަންދެން ދެމިހުންނެވިއެވެ. އެއަށްފަހު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވީ މުޢާވިޔަތުގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތެވެ. 

އެންމެ ފުރަތަމަ ހަނގުރާމައަށްޓަކައި މެދުތެރޭކަނޑު ހުރަސްކުރެއްވީ ވެސް މުޢާވިޔަތުގެފާނެވެ. ގުރީކާއި ޔޫރަޕްގެ ބައެއްރަށްތައް
ފަތަޙަ ކުރެއްވިއެވެ. ހިޖުރައިން 40ވަނަ އަހަރު " ގަސްޠަންޠިނިއްޔާ " އެއްގަމާއި ކަނޑުގެ މަގުން ޙިޞާރުކުރެއްވިއެވެ. ދިމިޝްޤު އެންމެ ފުރަތަމަ އިސްލާމުންގެވެރިރަށެއްގެ ގޮތުގައި އިޚްތިޔާރު ކުރެއްވީވެސް މުޢާވިޔަތުގެފާނުއެވެ. މިސްކިތްތަކުގައިފުރަތަމަ މިޙުރާބު ބެހެއްޓެވި ބޭފުޅަކީވެސް މުޢާވިޔަތުގެފާނުއެވެ.މުޢާވިޔަތުގެފާނަށްފަހު ޚަލީފާކަމަށް ދަރިކަލުން ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތުއިސްކުރެއްވުމުން ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެއްވުމަށް އޭގެ ކުރިން ބޭނުން ކުރެވު "މަޝްވަރާކުރުމުގެ ޤަވާޢިދު " އާ ފުރަތަމަ ޚިލާފުވެވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅަކަށްވިއެވެ. ފިތުނަވެރިކަމާއި ދެކޮޅުވެރިކަން މުޢާވިޔަތުގެފާނު މުޅިންހެން ނައްތާލެއްވިއެވެ. އިސްލާމީ ވެރިކަން އަލްމަދީނަތުލް މުނައްވަރާއިން ޝާމްކަރައިގެދިމިޝްޤަށް ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ.އަވަހާރަވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރު ދިމިޝްޤުގައެވެ.

ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތު:-ފުރިހަމަނަމަކީ ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތު ބިން އަބޫސުފްޔާނުއެވެ. މަންމައަކީ މައިސޫން ބިންތި ބަހުދަލްއެވެ. މުޢާވިޔަތުގެ ދުނިޔޭގައި ޙަސަނު ބިން ޢަލީ ބިން އަބީޠާލިބަށް ޚަލީފާކަން ދިނުމަށް ނިންމެވިއެވެ. ނަމަވެސް ހިޖުރައިން 50 ވަނަ އަހަރު ޙަސަނުގެފާނު އަވަހާރަވުމުން މުޣީރާ ބިން ޝޫޢުބާ ޔަޒީދު ވެރިކަމަށް އިސްކުރުމަށް އަހުދުކުރެއްވުމަށް އެދިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި އެކަމާ މުޢާވިޔަތުގެފާނު އެއްބަސްވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މުޢަވިޔަތުގެފާނު ޔަޒީދަށް ބައިޢަތު ހިތްޕެވުމަށް އެދުމުން މަދީނާގެ އަހުލުވެރިން ފިޔަވައި އެހެން ހުރިހާ މީސްތަކުން ބައިޢަތު ހިއްޕެވިއެވެ.

ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔާ ވެރިކަމަށް އިސްވުމަށްފަހު މުސްލިމު ބިން ޢަޤަބާ ވެރިއަކަށް ބަހައްޓައިގެން ލަޝްކަރެއް ފޮނުއްވައި މަދީނާގެ އަހުލުވެރިންނާއި " ޙުއްރާ " އޭ ކިޔުނު ހަނގުރާމަކޮށް ނަޞްރު ހޯދިއެވެ. އެހިނދު ނުރުހުންވާ ޙާލުގައި މަދީނާގެ އަހުލުވެރިން ޔަޒީދަށް ބައިޢަތު ހިފިއެވެ.

ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރުގެ ރަޖަބު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 680 ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރީލް މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަން 3 އަހަރުދުވަހު ކޮށްފައިވެއެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމުރަކީ 39 އަހަރެވެ.

މުޢާވިޔަތު ބިން ޔަޒީދު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ މުޢާވިޔަތު ބިން ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީސުފްޔާނުއެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 64 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އައްވަލުމަހުގެ 15ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 683 ވަނ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ބައްޕަ އަވަހާރަވުމުން ޚަލީފާކަމަށް އިސްވުމަށްފަހު 40 ދުވަސްވަންދެން މީހުންގެ ތެރެއަށް ނިކުމެ ވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމަރަކީ 23 އަހަރުއެވެ. ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވަނީ ވަރަށް ކުރު މުއްދަތަކަށެވެ. މިއީ ސުފުޔާނުގެ ދަރިކޮޅުން ވެރިކަން ކުރެއްވި އެންމެ ފަހު ޚަލީފާއެވެ. ދެން ވެރިކަން ކުރަމުން ދިޔައީ މަރުވާންގެ ދަރިކޮޅުގެ ބޭފުޅުންނެވެ.

މަރުވާން ބިން ޙަކަމް:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ މަރުވާން ބިން ޙަކަމް ބިން އަބީ ޢާސް ބިން އުމައްޔާ ބިން ޢަބްދުއްޝަމުސް ބިން އަބްދު މަނާފުއެވެ. މަންމައަކީ އާމިނަތު ބިން އަލްޤަމާ ބިން ޞަފްވާން ބިން އުމައްޔާއެވެ.

ވެރިކަމަށް އިސްކުރެވުނީ ހިޖުރައިން 64 ވަނަ އަހަރު މުޢާވިޔަތު ބިން ޔަޒީދު އަވަހާރަވުމުން މީސްތަކުން މަރުވާނަށް ވެރިކަމަށް އިސްވުމަށް ބައިޢަތު ހިފުމުންނެވެ.

މަރުވާން ބިން ޙަމަކަމު އަވަހާރަވެފައިވަނީ ހިޖުރައިން 65 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމުރަކީ 63 އަހަރުއެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި މަރުވާން އަވަހާރަވީ ވިހަވެގެންނެވެ. އަނެއްބަޔަކު ބުނާގޮތުގައި މަރުވާން އަވަހާރަވީ ޕްލޭގް ޖެހިގެންނެވެ. ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވަނީ 10މަސް ދުވަހުއެވެ.

ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމް:-އުފަންވީ ހިޖުރައިން 26ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އުޅޭބޮޑުވީ މަދީނާގައެވެ. ދީންވެރި އަޅުވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވިފައިވެއެވެ.

ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 65ވަނަ އަހަރުގެ ރަމަޟާންމަހުގެ 27ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 685ވަނަ އަހަރުގެ މާރޗު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ބައްޕާފުޅު މަރުވާން ބިން ޙަކަމު އަވަހާރަވުމަށްފަހުގައެވެ. ހައިބަތު ހުރި ޖާނު ވަރުގަދަ މީހަކުކަމުގައި ބެލެވިފައިވެއެވެ.

ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނުގެ ޚިލާފަތުގައި އުމަވީ ދައުލަތުގެ ވެރިކަން ރޫމީ ، ފާރިސީ އަދި ޢަރަބި ރަށްތަކުގައި ހިނގާފައިވެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ލިޔާއިރު ފިލިޖެހުމާއި ދިރުހަމުގައި ކުރެއްސެވުމާއި ދިނާރުގެ ލޯލާރި ތަޢާރަފު ކުރުން މިއީ ހައްތަހާވެސް ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނުގެ ވަރިކަމުގައި ހިނގާފައިވާ ކަންތައްތަކެވެ. މައްކާގައިވާ ކަޢުބާ ނުވަތަ ގެފުޅު ތަޅާލެއްވުމަށްފަހު މިހާރު ފެންނަން އެހެރަގޮތައް ބިނާކުރެއްވީވެސް ޢަބްދުލްމަލިކު ބިން މަރުވާނުގެ ވެރިކަމުގައެވެ. " ހަރުގަލާ " އޭ ކިޔޭރަށް ފަތަޙަކޮށް " ވާސިޠު " އޭ ކިޔުނުރަށް ބިނާކުރެއްވިއެވެ.

ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނާ ބެހޭގޮތުން އަބޫ އައްޒަނާދު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. " މަދީނާގެ ފިޤުހު ޢިލްމުވެރިންނަކީ ސަޢީދު ބުނުލް މުޞައްޔަބާއި ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާންއާއި ޢުރުވަތު ބިން ޒުބައިރުއާއި ޤުބައިޞާ ބިން ޛުއައިބުއެވެ. "

ޢަބުދުލްމަލިކު ބިން މަރުވާން ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ދިމުޝްޤުގައި ހިޖުރައިން 86 ވަނަ އަހަރުގެ ޝައްވާލު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

ވަލީދު ބިން ޢަބުދުލް މަލިކް:-ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ ވަލީދުބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 48 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 86 ވަނަ އަހަރުގެ ޝައްވާލުމަހުގެ 14ވަނަ ދުވަހު ބައްޕަ ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން އަވަހާރަވުމުންނެވެ.

ވަލީދު ބިން އަބްދުލް މަލިކުގެ ވެރިކަމުގައި ތިއްބެވި ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ ބޭފުޅުންގެ ތެރޭގައި މޫސާ ބުނި ނުޞައިރުއާއި ޠާރިޤު ބިން ޒިޔާދު ފަދަ ބޭފުޅުން ހިމެނެއެވެ. ވަލީދުގެ ވެރިކަމުގައި އިސްލާމީ ދައުލަތް އިންޑިޔާ ، ތުރުކިސްތާން އަދި ޗައިނާގެ އިރުމަތީ ހިސާބުތަކަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ.

ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކަކީ ޢުމްރާނީ ތަރައްޤީއަށް ވަރަށް ލޯބިކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. މަދީނާގެ ވެރިއަކަށް ހުންނެވި ބޭފުޅާއަށް މަދީނާގައި މީސްތަކުން ބޭނުންކުރުމަށް ފެންވަޅުތައް ކޮނެ މަގުތައް ހެދުމަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. ޖުޒާމްބަލި ޖެހިފައި ތިބޭމީހުން މީސްތަކުންގެ ތެރެއަށް ނިކުމެ އުޅުން މަނާކުރައްވައި އެމީހުންނަށް ޚާއްޞަ އިނާޔަތްތައް ދެއްވިއެވެ.

އިސްލާމީ ތާރީޚުގައި މިޒަމާނުގައި މިފެންނަގޮތައް ފުރަތަމަފަހަރަށް ހޮސްޕިޓަލް އުފެއްދެވީ އެދުވަސްވަރުއެވެ. ލޯފަން ކޮންމެ މީހަކަށް ބައިތުލް މާލުން އެހީވެދެއްވައި ، ނުހިގޭ މީހުންނަށް ޚާދިމުން ކަނޑައެޅުއްވިއެވ. އަދި ފަޤީރުންނަށްވެސް ބައިތުލްމާލުން އެހީވެދެއްވައި ހެއްދެވިއެވެ.

ބޭރުން އަންނަ މީހުން މަޑުކޮށްލައިގެން ތިބުމަށް ނުވަތަ އުޅުމަށް ޚާއްޞަ ގެތައް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. މަދީނާގައިވާ މަސްޖިދުއްނަބަވީ މަރާމާތުކޮށް ، ޤުދުސުގައިވާ މަސްޖިދުލް އަޤުޞާ މަރާމާތު ކުރެއްވިއެވެ. ދިމިޝްޤުގައިވާ ޖާމިޢުލް އުމަވީ ނުވަތަ އުމަވީ މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. އުމަވީ މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވުމަށް 11 މިލިޔަން 200 ހާސް ދީނާރު ހޭދަކުރެއްވިއެވެ.        ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު މިދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން 96 ވަނަ އަހަރު ދިމިޝްޤުގައެވެ.

ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނީ ހިޖުރައިން 96 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުމާދުލް އާޚިރުމަހުގެ 15 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 715 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކަކީ ދޫހެލޭ ބޭފުޅެކެވެ. ޢަދުލު އިންޞާފަށް ލޯބިކުރައްވާ ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރުމަށް ފަސްޖެހިވަޑައި ނުގަންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ. ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު އެކިކަންކަމުގައި އަބަދުވެސް " ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު " އަދި " ރަޖާޢު ބިން ޙައިވާ " އާ މަޝްވަރާކުރައްވައެވެ. ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު އަކީ ޢިލްމުވެރިންނާއި އެކު ވަގުތުތައް ހޭދަކޮށް އެމީހުންގެ ތަޤުރީރުތަކާއި ، ނަޞޭޙަތްތައް އަޑުއެހުމަށް ލޯބިފުޅު ކުރެއްވި ވެރިއެކެވެ.

ޢިރާޤުގެ ޖަލުގައި ތިއްބެވި މީހުން ނެރެ މިނިވަން ކުރެއްވިއެވެ. ނަމާދު އޭގެ ވަގުތުގެ ކުރީކޮޅުގައި ކުރެއްވުމަށް ޚާއްޞަ ސަމާލުކަމެއް ދެއްވިއެވެ. " ގަސްޠަންޠީނިއްޔާ " މިނިވަން ކުރެއްވުމަށްޓަކައި އޭނާގެ އަޚު " މަސްލަމާ ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު " ފޮނުއްވިއެވެ. އަދި އެތަން ފަތަޙަ ކުރެވެންދެން އެތާގައި މަޑުކުރެއްވުމަށް އެންގެވިއެވެ. މަސްލަމާ ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު އެތާގައި މަޑުކޮށް އެތަން ޙިޞާރު ކުރެއްވިއެވެ. ނަމަވެސް ފަތަޙައެއް ނުކުރެއްވެއެވެ. ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން 99 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ ޢުމަރު ބިން ޢަބުދުލް ޢަޒީޒު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. މިއީ މުސްލިމުންގެ ފަސްވަނަ ޚަލީފާކަމުގައި ބުނެވެއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 61 ވަނަ އަހަރު މަދީނާގައެވެ. ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލްމަލިކުގެ ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު ޝާމްކަރައިގެ ވަޒީރެއްގެ ގޮތުގައި ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ހުންނެވިއެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 99 ވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރު މަހުގެ 10 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 717 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަމުގައި 2 އަހަރާއި ބައިވަންދެން ދެމިހުންނެވިއެވެ.

ޢުމަރުބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒުގެ ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ޢަދުލުވެރިކަމާއި އިންސާފު ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ. އެހެންކަމުން ޢުމަރުބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ސިފަކުރެވެނީ ޢަދުލުވެރި ވެރިއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި ހެޔޮލަފާ ޞާލިޙު ޚަލީފާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ޒުހުދުވެރި ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ބައިތުލް މާލުގައި ހުރި ހުރިހާ މުދަލެއް ﷲގެ މަގުގައި ހޭދަކުރެއްވިއެވެ.

ޝާފިޢީގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. " ފަސް ޚަލީފާއެއްވެއެވެ. އެއީ އަބޫބަކުރު ، ޢުމަރު ، ޢުޘްމާނު ، ޢަލީ އަދި ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒުއެވެ. " އިބްނި ސީރީން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. " އެއީ ތެދުމަގުދައްކައިދޭ އިމާމުއެވެ. " ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު މިދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން 101 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 101ވަނަ އަހަރުގެ ރަޖަބު މަހުގެ 20 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 720 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 71 ވަނަ އަހަރު ދިމިޝްޤުގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 105 ވަނަ އަހަރުގެ ޝަޢުބާން މަހުގެ 26 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މީލާދީން 724 ވަނަ އަހަރުގެ ޖެނުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ އޭނާގެ ބޭބެ ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކު އަވަހާރަވުމާ ގުޅިގެންނެވެ. ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުގެ ޚިލާފަތުގައި ހިޖުރައިން 120ވަނަ އަހަރު ކޫފާގެ 14ހާސް މީހުންނާއިއެކު ޒައިދު ބިން ޢަލީބިން ޙުސައިން ހިޝާމްބިން ޢަބްދުލްމަލިކާ ދެކޮޅަށް ނިކުންނެވިއެވެ. އެއީ ހިޝާމްބިން ޢަބްދުލްމަލިކު ޤަތުލު ކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ. ޝާމްކަރައިގައި އޮތް ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުގެ ވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރު އުމަވީ ދައުލަތުގެ އެއްވެސް ޚަލީފާއެއްގެ ޚަޒާނާގައި ނެތްވަރަށް ފާއިސާ އެއްކޮށްފައި ހުއްޓެވެ. ހޫނު މޫސުމުގައި ދިރި އުޅުއްވުމަށްޓަކައި ބޮޑުމިނުގައި 4 މޭލު ހުންނަ " ރަޞާފާ " އޭ ކިޔޭ ތަނެއް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ފާހަގަ ކުރެވިފައިވަނީ އަމިއްލައަށް ކަންތައްތައް ކުރައްވާ ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 125 ވަނަ އަހަރު " ރަޞާފާ " ގައެވެ.

ވަލީދު ބިން ޔަޒީދުބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު އުފަންވީ ހިޖުރައިން 88 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ވަލީދު ބިން ޔަޒީދުގެ ބައްޕަ ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކު އަވަހާރަވުމުން ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނީ އޭނާގެ ބޮޑުބޭބޭ ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުއެވެ. ހިޝާމު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވުމަށްފަހު ވަލީ އަހުދަކަށް ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވީ ހިޖުރައިން 125 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އާޚިރު މަހުގެ ތެރޭގައި ބޮޑުބޭބެ ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު އަވަހާރަ ވުމަށްފަހުގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 743 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަމުގައި 1 އަހަރާއި 3 މަސް ދުވަހު ހުންނެވިއެވެ.

ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ނުބައިކަންތަކާއި ރާބުއިމަށް ދެވި ހިފާފައިވާތީ މީސްތަކުން އެކަމާ ނުރުހި ޔަޒީދު ބިން ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކަށް ސިއްރުގައި ބައިޢަތު ހިފައި ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ޚަލީފާކަމުން ދުރުކުރެއްވުމަށް ގޮވާލެއްވިއެވެ. އޭރު ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ހުންނެވީ އުރުދުންގެ އިރުމަތީ ހިސާބުގައި އޮންނަ އައްމާނުގައިވާ " އަޣުދަފު " އޭ ކިޔުނު ރަށުގައެވެ. އެޚަބަރު ލިބުމާއެކު އެނބުރި " ބުޚަރާ " އަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. " ބުޚަރާ " އަށް ވަޑައިގަތުމާއެކު ޔަޒީދުގެ ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު އެއްވެ ، ނުޢުމާން
ބިން ބަޝީރުގެ ގަނޑުވަރުގައި ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ޤަތުލު ކުރެއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު ވަލީދު ބިން ޔަޒީދުގެ ބޯ ދިމިޝްޤަށް ގެންދެވުނެވެ. މިހާދިސާ ހިނގީ ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ޔަޒީދު ބިން ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުމާދިލް އާޚިރުމަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 774 ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރީލް މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

އިބްރާހީމް ބިން ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރުގެ ޙައްޖު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 744 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވަނީ އެންމެ 70 ދުވަހުގެ މުއްދަތަށެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނީ އޭނާގެ އަޚް އަޒީދު އަވަހާރަވުމާއި ގުޅިގެންނެވެ.

މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމް:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 127 ވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 744 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރުމަހުގެ ތެރޭގައެވެ. މިއީ އުމަވީ ދައުލަތުގެ އެންމެ ފަހު ޚަލީފާއެވެ. ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރު ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ޤަތުލު ކުރެއްވުމުން އަރްމީނިޔާގައި މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ބިން މަރުވާންއަށް މީސްތަކުން ބައިޢަތު ހިފިއެވެ. އަދި ލަޝްކަރާއިގެން ދިމިޝްޤަށް ވަޑައިގެން އިބްރާހީމް ބިން ވަލީދު ވެރިކަމުން ދުރުކުރައްވައި ހިޖުރައިން 127 ވަނަ އަހަރު ވެރިކަމަށް އިސްވިއެވެ.

މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ފާހަގަ ކުރެވެނީ ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ހިޖުރައިން 105 ވަނަ އަހަރު " ގޫނިޔާ " ކިޔޭ ރަށާއި ހަނގުރާމަކޮށް އެރަށް ފަތަޙަ ކުރެއްވިއެވެ. ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުގެ ދުވަސްވަރު މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ހިޖުރައިން 114 ވަނަ އަހަރު އަރްމީނިޔާ އަދި އާޒަރުބައިޖާންގެ ވެރިކަމަށް އިސްކުރެވުނެވެ. އެއަށްފަހު އަބުލް އައްބާސް އައްސައްފާޙު އާއި މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދާ ދެމެދު މޫޞިލް އާއި އަރްބީލްއާ ދެމެދުގައި އޮންނަ ޒާބުއޭ ކިޔުނު ހިސާބެއްގައި ހަނގުރާމަހިނގިއެވެ. މިހަނގުރާމައިގައި ބަލިވުމުން މުޙައްމަދުބިން މަރުވާން ފިލައިގެން މިޞްރަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެހިނދު އައްޞައްފާޙުގެ ކޮއްކޮ ޞާލިޙު ބިން ޢަލީ މަރުވާންގެ ފަހަތުން ދަތުރު ކުރައްވައި ބޫޞީރު އޭ ކިޔޭ ހިސާބުގައި މަރުވާން ޤަތުލުކުރެއްވިއެވެ. އުމަވީ ދައުލަތުގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށްއައީ ހިޖުރައިން 132 ވަނަ އަހަރުގެ ޙައްޖު މަހުގެ 27 ވަނަ ދުވަހު ޚަލީފާ މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ބިން މަރުވާން ޤަތުލުކުރެއްވުމުންނެވެ. 5 އަހަރާއި 2 މަސްދުވަހު ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވެއެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމުރަކީ 62 އަހަރެވެ.

-->

1.      އުމަވީ ދައުލަތުން އިސްލާމްދީން ފެތުރުއްވުމަށް ކުރެއްވި މަސައްކަތް

އުމަވީ ދައުލަތުން އިސްލާމީދީން ފެތުރުމަށް ވަރަށް މަސައްކަތްކުރެއްވިއެވެ. އެމީހުން ކޮށްފައިވާ ގިނަ ހަނގުރާމަތަކަކީ އިސްލާމްދީނަށްޓަކައި އެދީން މަތިވެރިކޮށް ފެތުރުމުގެ ގޮތުން ކުރެއްވި ހަނގުރާމަތަކެވެ. އެއްވެސް ޙާލަތެއްގައި ބިންތައް ހޯދުމަށާއި މުދާތަކެއް ހޯދުމުގެ ބޭނުމުގައި ކުރެވިފައިވާ ހަނގުރާމަތަކެއް ނޫނެވެ. އެގޮތުން އިސްލާމްދީން ޔޫރަޕާއި އެފްރިކާއި އޭޝިޔާއަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ.

ޔޫރަޕަށް ބަލާއިރު ޠާރިޤް ބިން ޒިޔާދުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުން ސްޕެއިން ވާޞިލްވެ ޤުރުޠުބާއި އަންދުލަސް ފަތަޙަ ކުރެއްވިއެވެ. އަދި ފުރާންސާއި ސްވިޒަލޭންޑްގެ ބައެއް ބިންތައްވެސް މުސްލިމުން ބާރުގެ ދަށަށްގެންނެވިއެވެ.

އެފްރިކާއަށް ނިސްބަތްކުރާއިރު ޢަޤަބާ ބިން ނާފިޢުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުން އުތުރު އެފްރިކާގެ ހުރިހާ ރަށެއް ފަތަޙަކުރައްވައި ، އެފްރިކާގެ ހުޅަނގު ބިތުގައިވާ އެޓްލާންޓިކް ކަނޑުގެ އައްސޭރިފަށުގައިވާ ބިންތައްވެސް ފަޠަޙަކުރެއްވިއެވެ.

އޭޝިޔާއަށް ބަލާއިރު މުހައްމަދު ބިން ޤާސިމް އައްޘަޤަފީގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުން ކާބުލް އާއި ސިންދުގެ ރަށްތައްފަޠަޙަކުރެއްވިއެވެ.

2.      އުމަވީ ދައުލަތުގެ ޚަލީފާކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅުން

މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީސުފްޔާން:- ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީ ސުފްޔާން ޞަޚްރު ބިން އުމައްޔާ ބިން ޢަބްދުއްޝަމްސު ބިން ޢަބްދު މަނާފުއެވެ. ޢާއިލާ ނިޞްބަތްވަނީ ޤުރައިޝުވަންހައަށެވެ. އުމަވީ ދައުލަތުގެ ބާނީއަކީ މިއީއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިގެ 20 އަހަރު ކުރިންނެވެ. އިސްލާމްވެވަޑައިގަތީ ކީރިތިރަސޫލާ މައްކާ ފަތަޙަ ކުރެއްވި ދުވަހުއެވެ. ހިޖުރައިން 8 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ހިސާބު އިލްމު އުނގެނިވަޑައިގަތެވެ. ލިޔަންކިޔަން ދަސްކުރެއްވިއެވެ. ރަސޫލާގެ އަރިހުގައި ވަޙީ ލިޔުއްވުމުގެ މަސައްކަތުގައި އުޅުއްވިއެވެ. ރަސޫލާގެ އަރިހުން 130 ޙަދީޘް ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ.

އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި މުޢާވިޔާތުގެ ބޭބޭފުޅު ޔަޒީދު ބިން އަބީސުފްޔާނުގެ އަރިހުގައި ޝާމްކަރައަށް ދިޔައެވެ. ޔަޒީދު ބިން އަބީސުފްޔާން ދިމިޝްޤުގެ ވެރިކަމުގައި ހުންނަވަނިކޮށް އަވަހާރަވުމުން ދިމިޝްޤުގެ ވެރިކަމަށް މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީސުފްޔާން އިސްކުރެވުނެވެ. ޢުމަރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައިވެސް ދިމިޝްޤުގެ ވެރިއަކަށް ހުންނެވިއެވެ. ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި މުޅި ޝާމްކަރައިގެ ވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނެވިއެވެ.

ޢަލީގެފާނު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވުމާއެކު މުޢާވިޔަތުގެފާނު އެކަމާ އިޢުތިރާޟުކޮށް ދެކޮޅު ހެއްދެވިއެވެ. އަދި ދެފަރާތުގެ ދެމެދުގައި ފިތުނަވެރިކަން އުފެދިގެން ދިޔައެވެ. މިގޮތުން އުފެދުނު ފިތުނަވެރިކަން ނިމުމަކަށްއައީ ޚަވާރިޖުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ހިޖުރައިން 40 ވަނަ އަހަރުގެ ރަމަޟާން މަހުގެ 17ވަނަ ދުވަހު ޢަލީގެފާނު ޝަހީދުކުޅައުމުންނެވެ. އެއަށްފަހު ޢަލީގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޙަސަނުގެފާނު ހިޖުރައިން 41 ވަނަ އަހަރު މުޢާވިޔަތުގެފާނަށް ބައިޢަތު ހިއްޕެވިއެވެ. ޚަލީފާކަމުގައި މުސްކުޅި ވަންދެން ދެމިހުންނެވިއެވެ. އެއަށްފަހު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވީ މުޢާވިޔަތުގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތެވެ. 

އެންމެ ފުރަތަމަ ހަނގުރާމައަށްޓަކައި މެދުތެރޭކަނޑު ހުރަސްކުރެއްވީ ވެސް މުޢާވިޔަތުގެފާނެވެ. ގުރީކާއި ޔޫރަޕްގެ ބައެއްރަށްތައް
ފަތަޙަ ކުރެއްވިއެވެ. ހިޖުރައިން 40ވަނަ އަހަރު " ގަސްޠަންޠިނިއްޔާ " އެއްގަމާއި ކަނޑުގެ މަގުން ޙިޞާރުކުރެއްވިއެވެ. ދިމިޝްޤު އެންމެ ފުރަތަމަ އިސްލާމުންގެވެރިރަށެއްގެ ގޮތުގައި އިޚްތިޔާރު ކުރެއްވީވެސް މުޢާވިޔަތުގެފާނުއެވެ. މިސްކިތްތަކުގައިފުރަތަމަ މިޙުރާބު ބެހެއްޓެވި ބޭފުޅަކީވެސް މުޢާވިޔަތުގެފާނުއެވެ.މުޢާވިޔަތުގެފާނަށްފަހު ޚަލީފާކަމަށް ދަރިކަލުން ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތުއިސްކުރެއްވުމުން ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެއްވުމަށް އޭގެ ކުރިން ބޭނުން ކުރެވު "މަޝްވަރާކުރުމުގެ ޤަވާޢިދު " އާ ފުރަތަމަ ޚިލާފުވެވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅަކަށްވިއެވެ. ފިތުނަވެރިކަމާއި ދެކޮޅުވެރިކަން މުޢާވިޔަތުގެފާނު މުޅިންހެން ނައްތާލެއްވިއެވެ. އިސްލާމީ ވެރިކަން އަލްމަދީނަތުލް މުނައްވަރާއިން ޝާމްކަރައިގެދިމިޝްޤަށް ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ.އަވަހާރަވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރު ދިމިޝްޤުގައެވެ.

ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތު:-ފުރިހަމަނަމަކީ ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތު ބިން އަބޫސުފްޔާނުއެވެ. މަންމައަކީ މައިސޫން ބިންތި ބަހުދަލްއެވެ. މުޢާވިޔަތުގެ ދުނިޔޭގައި ޙަސަނު ބިން ޢަލީ ބިން އަބީޠާލިބަށް ޚަލީފާކަން ދިނުމަށް ނިންމެވިއެވެ. ނަމަވެސް ހިޖުރައިން 50 ވަނަ އަހަރު ޙަސަނުގެފާނު އަވަހާރަވުމުން މުޣީރާ ބިން ޝޫޢުބާ ޔަޒީދު ވެރިކަމަށް އިސްކުރުމަށް އަހުދުކުރެއްވުމަށް އެދިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި އެކަމާ މުޢާވިޔަތުގެފާނު އެއްބަސްވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މުޢަވިޔަތުގެފާނު ޔަޒީދަށް ބައިޢަތު ހިތްޕެވުމަށް އެދުމުން މަދީނާގެ އަހުލުވެރިން ފިޔަވައި އެހެން ހުރިހާ މީސްތަކުން ބައިޢަތު ހިއްޕެވިއެވެ.

ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔާ ވެރިކަމަށް އިސްވުމަށްފަހު މުސްލިމު ބިން ޢަޤަބާ ވެރިއަކަށް ބަހައްޓައިގެން ލަޝްކަރެއް ފޮނުއްވައި މަދީނާގެ އަހުލުވެރިންނާއި " ޙުއްރާ " އޭ ކިޔުނު ހަނގުރާމަކޮށް ނަޞްރު ހޯދިއެވެ. އެހިނދު ނުރުހުންވާ ޙާލުގައި މަދީނާގެ އަހުލުވެރިން ޔަޒީދަށް ބައިޢަތު ހިފިއެވެ.

ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރުގެ ރަޖަބު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 680 ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރީލް މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަން 3 އަހަރުދުވަހު ކޮށްފައިވެއެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމުރަކީ 39 އަހަރެވެ.

މުޢާވިޔަތު ބިން ޔަޒީދު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ މުޢާވިޔަތު ބިން ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔަތު ބިން އަބީސުފްޔާނުއެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 64 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އައްވަލުމަހުގެ 15ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 683 ވަނ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ބައްޕަ އަވަހާރަވުމުން ޚަލީފާކަމަށް އިސްވުމަށްފަހު 40 ދުވަސްވަންދެން މީހުންގެ ތެރެއަށް ނިކުމެ ވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމަރަކީ 23 އަހަރުއެވެ. ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވަނީ ވަރަށް ކުރު މުއްދަތަކަށެވެ. މިއީ ސުފުޔާނުގެ ދަރިކޮޅުން ވެރިކަން ކުރެއްވި އެންމެ ފަހު ޚަލީފާއެވެ. ދެން ވެރިކަން ކުރަމުން ދިޔައީ މަރުވާންގެ ދަރިކޮޅުގެ ބޭފުޅުންނެވެ.

މަރުވާން ބިން ޙަކަމް:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ މަރުވާން ބިން ޙަކަމް ބިން އަބީ ޢާސް ބިން އުމައްޔާ ބިން ޢަބްދުއްޝަމުސް ބިން އަބްދު މަނާފުއެވެ. މަންމައަކީ އާމިނަތު ބިން އަލްޤަމާ ބިން ޞަފްވާން ބިން އުމައްޔާއެވެ.

ވެރިކަމަށް އިސްކުރެވުނީ ހިޖުރައިން 64 ވަނަ އަހަރު މުޢާވިޔަތު ބިން ޔަޒީދު އަވަހާރަވުމުން މީސްތަކުން މަރުވާނަށް ވެރިކަމަށް އިސްވުމަށް ބައިޢަތު ހިފުމުންނެވެ.

މަރުވާން ބިން ޙަމަކަމު އަވަހާރަވެފައިވަނީ ހިޖުރައިން 65 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމުރަކީ 63 އަހަރުއެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި މަރުވާން އަވަހާރަވީ ވިހަވެގެންނެވެ. އަނެއްބަޔަކު ބުނާގޮތުގައި މަރުވާން އަވަހާރަވީ ޕްލޭގް ޖެހިގެންނެވެ. ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވަނީ 10މަސް ދުވަހުއެވެ.

ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމް:-އުފަންވީ ހިޖުރައިން 26ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އުޅޭބޮޑުވީ މަދީނާގައެވެ. ދީންވެރި އަޅުވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވިފައިވެއެވެ.

ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 65ވަނަ އަހަރުގެ ރަމަޟާންމަހުގެ 27ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 685ވަނަ އަހަރުގެ މާރޗު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ބައްޕާފުޅު މަރުވާން ބިން ޙަކަމު އަވަހާރަވުމަށްފަހުގައެވެ. ހައިބަތު ހުރި ޖާނު ވަރުގަދަ މީހަކުކަމުގައި ބެލެވިފައިވެއެވެ.

ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނުގެ ޚިލާފަތުގައި އުމަވީ ދައުލަތުގެ ވެރިކަން ރޫމީ ، ފާރިސީ އަދި ޢަރަބި ރަށްތަކުގައި ހިނގާފައިވެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ލިޔާއިރު ފިލިޖެހުމާއި ދިރުހަމުގައި ކުރެއްސެވުމާއި ދިނާރުގެ ލޯލާރި ތަޢާރަފު ކުރުން މިއީ ހައްތަހާވެސް ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނުގެ ވަރިކަމުގައި ހިނގާފައިވާ ކަންތައްތަކެވެ. މައްކާގައިވާ ކަޢުބާ ނުވަތަ ގެފުޅު ތަޅާލެއްވުމަށްފަހު މިހާރު ފެންނަން އެހެރަގޮތައް ބިނާކުރެއްވީވެސް ޢަބްދުލްމަލިކު ބިން މަރުވާނުގެ ވެރިކަމުގައެވެ. " ހަރުގަލާ " އޭ ކިޔޭރަށް ފަތަޙަކޮށް " ވާސިޠު " އޭ ކިޔުނުރަށް ބިނާކުރެއްވިއެވެ.

ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނާ ބެހޭގޮތުން އަބޫ އައްޒަނާދު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. " މަދީނާގެ ފިޤުހު ޢިލްމުވެރިންނަކީ ސަޢީދު ބުނުލް މުޞައްޔަބާއި ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާންއާއި ޢުރުވަތު ބިން ޒުބައިރުއާއި ޤުބައިޞާ ބިން ޛުއައިބުއެވެ. "

ޢަބުދުލްމަލިކު ބިން މަރުވާން ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ދިމުޝްޤުގައި ހިޖުރައިން 86 ވަނަ އަހަރުގެ ޝައްވާލު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

ވަލީދު ބިން ޢަބުދުލް މަލިކް:-ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ ވަލީދުބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 48 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 86 ވަނަ އަހަރުގެ ޝައްވާލުމަހުގެ 14ވަނަ ދުވަހު ބައްޕަ ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން އަވަހާރަވުމުންނެވެ.

ވަލީދު ބިން އަބްދުލް މަލިކުގެ ވެރިކަމުގައި ތިއްބެވި ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ ބޭފުޅުންގެ ތެރޭގައި މޫސާ ބުނި ނުޞައިރުއާއި ޠާރިޤު ބިން ޒިޔާދު ފަދަ ބޭފުޅުން ހިމެނެއެވެ. ވަލީދުގެ ވެރިކަމުގައި އިސްލާމީ ދައުލަތް އިންޑިޔާ ، ތުރުކިސްތާން އަދި ޗައިނާގެ އިރުމަތީ ހިސާބުތަކަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ.

ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކަކީ ޢުމްރާނީ ތަރައްޤީއަށް ވަރަށް ލޯބިކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. މަދީނާގެ ވެރިއަކަށް ހުންނެވި ބޭފުޅާއަށް މަދީނާގައި މީސްތަކުން ބޭނުންކުރުމަށް ފެންވަޅުތައް ކޮނެ މަގުތައް ހެދުމަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. ޖުޒާމްބަލި ޖެހިފައި ތިބޭމީހުން މީސްތަކުންގެ ތެރެއަށް ނިކުމެ އުޅުން މަނާކުރައްވައި އެމީހުންނަށް ޚާއްޞަ އިނާޔަތްތައް ދެއްވިއެވެ.

އިސްލާމީ ތާރީޚުގައި މިޒަމާނުގައި މިފެންނަގޮތައް ފުރަތަމަފަހަރަށް ހޮސްޕިޓަލް އުފެއްދެވީ އެދުވަސްވަރުއެވެ. ލޯފަން ކޮންމެ މީހަކަށް ބައިތުލް މާލުން އެހީވެދެއްވައި ، ނުހިގޭ މީހުންނަށް ޚާދިމުން ކަނޑައެޅުއްވިއެވ. އަދި ފަޤީރުންނަށްވެސް ބައިތުލްމާލުން އެހީވެދެއްވައި ހެއްދެވިއެވެ.

ބޭރުން އަންނަ މީހުން މަޑުކޮށްލައިގެން ތިބުމަށް ނުވަތަ އުޅުމަށް ޚާއްޞަ ގެތައް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. މަދީނާގައިވާ މަސްޖިދުއްނަބަވީ މަރާމާތުކޮށް ، ޤުދުސުގައިވާ މަސްޖިދުލް އަޤުޞާ މަރާމާތު ކުރެއްވިއެވެ. ދިމިޝްޤުގައިވާ ޖާމިޢުލް އުމަވީ ނުވަތަ އުމަވީ މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. އުމަވީ މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވުމަށް 11 މިލިޔަން 200 ހާސް ދީނާރު ހޭދަކުރެއްވިއެވެ.        ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު މިދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން 96 ވަނަ އަހަރު ދިމިޝްޤުގައެވެ.

ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 60 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނީ ހިޖުރައިން 96 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުމާދުލް އާޚިރުމަހުގެ 15 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 715 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކަކީ ދޫހެލޭ ބޭފުޅެކެވެ. ޢަދުލު އިންޞާފަށް ލޯބިކުރައްވާ ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރުމަށް ފަސްޖެހިވަޑައި ނުގަންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ. ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު އެކިކަންކަމުގައި އަބަދުވެސް " ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު " އަދި " ރަޖާޢު ބިން ޙައިވާ " އާ މަޝްވަރާކުރައްވައެވެ. ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު އަކީ ޢިލްމުވެރިންނާއި އެކު ވަގުތުތައް ހޭދަކޮށް އެމީހުންގެ ތަޤުރީރުތަކާއި ، ނަޞޭޙަތްތައް އަޑުއެހުމަށް ލޯބިފުޅު ކުރެއްވި ވެރިއެކެވެ.

ޢިރާޤުގެ ޖަލުގައި ތިއްބެވި މީހުން ނެރެ މިނިވަން ކުރެއްވިއެވެ. ނަމާދު އޭގެ ވަގުތުގެ ކުރީކޮޅުގައި ކުރެއްވުމަށް ޚާއްޞަ ސަމާލުކަމެއް ދެއްވިއެވެ. " ގަސްޠަންޠީނިއްޔާ " މިނިވަން ކުރެއްވުމަށްޓަކައި އޭނާގެ އަޚު " މަސްލަމާ ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު " ފޮނުއްވިއެވެ. އަދި އެތަން ފަތަޙަ ކުރެވެންދެން އެތާގައި މަޑުކުރެއްވުމަށް އެންގެވިއެވެ. މަސްލަމާ ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު އެތާގައި މަޑުކޮށް އެތަން ޙިޞާރު ކުރެއްވިއެވެ. ނަމަވެސް ފަތަޙައެއް ނުކުރެއްވެއެވެ. ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން 99 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ ޢުމަރު ބިން ޢަބުދުލް ޢަޒީޒު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. މިއީ މުސްލިމުންގެ ފަސްވަނަ ޚަލީފާކަމުގައި ބުނެވެއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 61 ވަނަ އަހަރު މަދީނާގައެވެ. ސުލައިމާން ބިން ޢަބްދުލްމަލިކުގެ ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު ޝާމްކަރައިގެ ވަޒީރެއްގެ ގޮތުގައި ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ހުންނެވިއެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 99 ވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރު މަހުގެ 10 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 717 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަމުގައި 2 އަހަރާއި ބައިވަންދެން ދެމިހުންނެވިއެވެ.

ޢުމަރުބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒުގެ ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ޢަދުލުވެރިކަމާއި އިންސާފު ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ. އެހެންކަމުން ޢުމަރުބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ސިފަކުރެވެނީ ޢަދުލުވެރި ވެރިއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި ހެޔޮލަފާ ޞާލިޙު ޚަލީފާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ޒުހުދުވެރި ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ބައިތުލް މާލުގައި ހުރި ހުރިހާ މުދަލެއް ﷲގެ މަގުގައި ހޭދަކުރެއްވިއެވެ.

ޝާފިޢީގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. " ފަސް ޚަލީފާއެއްވެއެވެ. އެއީ އަބޫބަކުރު ، ޢުމަރު ، ޢުޘްމާނު ، ޢަލީ އަދި ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒުއެވެ. " އިބްނި ސީރީން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. " އެއީ ތެދުމަގުދައްކައިދޭ އިމާމުއެވެ. " ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު މިދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން 101 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 101ވަނަ އަހަރުގެ ރަޖަބު މަހުގެ 20 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއީ މީލާދީން 720 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 71 ވަނަ އަހަރު ދިމިޝްޤުގައެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 105 ވަނަ އަހަރުގެ ޝަޢުބާން މަހުގެ 26 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މީލާދީން 724 ވަނަ އަހަރުގެ ޖެނުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ އޭނާގެ ބޭބެ ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކު އަވަހާރަވުމާ ގުޅިގެންނެވެ. ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުގެ ޚިލާފަތުގައި ހިޖުރައިން 120ވަނަ އަހަރު ކޫފާގެ 14ހާސް މީހުންނާއިއެކު ޒައިދު ބިން ޢަލީބިން ޙުސައިން ހިޝާމްބިން ޢަބްދުލްމަލިކާ ދެކޮޅަށް ނިކުންނެވިއެވެ. އެއީ ހިޝާމްބިން ޢަބްދުލްމަލިކު ޤަތުލު ކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ. ޝާމްކަރައިގައި އޮތް ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުގެ ވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރު އުމަވީ ދައުލަތުގެ އެއްވެސް ޚަލީފާއެއްގެ ޚަޒާނާގައި ނެތްވަރަށް ފާއިސާ އެއްކޮށްފައި ހުއްޓެވެ. ހޫނު މޫސުމުގައި ދިރި އުޅުއްވުމަށްޓަކައި ބޮޑުމިނުގައި 4 މޭލު ހުންނަ " ރަޞާފާ " އޭ ކިޔޭ ތަނެއް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު ފާހަގަ ކުރެވިފައިވަނީ އަމިއްލައަށް ކަންތައްތައް ކުރައްވާ ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 125 ވަނަ އަހަރު " ރަޞާފާ " ގައެވެ.

ވަލީދު ބިން ޔަޒީދުބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ފުރިހަމަ ނަމަކީ ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމުއެވެ. ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު އުފަންވީ ހިޖުރައިން 88 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. ވަލީދު ބިން ޔަޒީދުގެ ބައްޕަ ޔަޒީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކު އަވަހާރަވުމުން ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނީ އޭނާގެ ބޮޑުބޭބޭ ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުއެވެ. ހިޝާމު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވުމަށްފަހު ވަލީ އަހުދަކަށް ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްވީ ހިޖުރައިން 125 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އާޚިރު މަހުގެ ތެރޭގައި ބޮޑުބޭބެ ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު އަވަހާރަ ވުމަށްފަހުގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 743 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުއަރީ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަމުގައި 1 އަހަރާއި 3 މަސް ދުވަހު ހުންނެވިއެވެ.

ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ނުބައިކަންތަކާއި ރާބުއިމަށް ދެވި ހިފާފައިވާތީ މީސްތަކުން އެކަމާ ނުރުހި ޔަޒީދު ބިން ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލްމަލިކަށް ސިއްރުގައި ބައިޢަތު ހިފައި ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ޚަލީފާކަމުން ދުރުކުރެއްވުމަށް ގޮވާލެއްވިއެވެ. އޭރު ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ހުންނެވީ އުރުދުންގެ އިރުމަތީ ހިސާބުގައި އޮންނަ އައްމާނުގައިވާ " އަޣުދަފު " އޭ ކިޔުނު ރަށުގައެވެ. އެޚަބަރު ލިބުމާއެކު އެނބުރި " ބުޚަރާ " އަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. " ބުޚަރާ " އަށް ވަޑައިގަތުމާއެކު ޔަޒީދުގެ ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު އެއްވެ ، ނުޢުމާން
ބިން ބަޝީރުގެ ގަނޑުވަރުގައި ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ޤަތުލު ކުރެއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު ވަލީދު ބިން ޔަޒީދުގެ ބޯ ދިމިޝްޤަށް ގެންދެވުނެވެ. މިހާދިސާ ހިނގީ ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ޔަޒީދު ބިން ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުމާދިލް އާޚިރުމަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 774 ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރީލް މަހުގެ ތެރޭގައެވެ.

އިބްރާހީމް ބިން ވަލީދު ބިން ޢަބްދުލް މަލިކު:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރުގެ ޙައްޖު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 744 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވަނީ އެންމެ 70 ދުވަހުގެ މުއްދަތަށެވެ. ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނީ އޭނާގެ އަޚް އަޒީދު އަވަހާރަވުމާއި ގުޅިގެންނެވެ.

މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ބިން މަރުވާން ބިން ޙަކަމް:-ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 127 ވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރު މަހުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ މީލާދީން 744 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރުމަހުގެ ތެރޭގައެވެ. މިއީ އުމަވީ ދައުލަތުގެ އެންމެ ފަހު ޚަލީފާއެވެ. ހިޖުރައިން 126 ވަނަ އަހަރު ވަލީދު ބިން ޔަޒީދު ޤަތުލު ކުރެއްވުމުން އަރްމީނިޔާގައި މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ބިން މަރުވާންއަށް މީސްތަކުން ބައިޢަތު ހިފިއެވެ. އަދި ލަޝްކަރާއިގެން ދިމިޝްޤަށް ވަޑައިގެން އިބްރާހީމް ބިން ވަލީދު ވެރިކަމުން ދުރުކުރައްވައި ހިޖުރައިން 127 ވަނަ އަހަރު ވެރިކަމަށް އިސްވިއެވެ.

މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ފާހަގަ ކުރެވެނީ ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ހިޖުރައިން 105 ވަނަ އަހަރު " ގޫނިޔާ " ކިޔޭ ރަށާއި ހަނގުރާމަކޮށް އެރަށް ފަތަޙަ ކުރެއްވިއެވެ. ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކުގެ ދުވަސްވަރު މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ހިޖުރައިން 114 ވަނަ އަހަރު އަރްމީނިޔާ އަދި އާޒަރުބައިޖާންގެ ވެރިކަމަށް އިސްކުރެވުނެވެ. އެއަށްފަހު އަބުލް އައްބާސް އައްސައްފާޙު އާއި މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދާ ދެމެދު މޫޞިލް އާއި އަރްބީލްއާ ދެމެދުގައި އޮންނަ ޒާބުއޭ ކިޔުނު ހިސާބެއްގައި ހަނގުރާމަހިނގިއެވެ. މިހަނގުރާމައިގައި ބަލިވުމުން މުޙައްމަދުބިން މަރުވާން ފިލައިގެން މިޞްރަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެހިނދު އައްޞައްފާޙުގެ ކޮއްކޮ ޞާލިޙު ބިން ޢަލީ މަރުވާންގެ ފަހަތުން ދަތުރު ކުރައްވައި ބޫޞީރު އޭ ކިޔޭ ހިސާބުގައި މަރުވާން ޤަތުލުކުރެއްވިއެވެ. އުމަވީ ދައުލަތުގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށްއައީ ހިޖުރައިން 132 ވަނަ އަހަރުގެ ޙައްޖު މަހުގެ 27 ވަނަ ދުވަހު ޚަލީފާ މަރުވާން ބިން މުޙައްމަދު ބިން މަރުވާން ޤަތުލުކުރެއްވުމުންނެވެ. 5 އަހަރާއި 2 މަސްދުވަހު ޚަލީފާކަން ކޮށްފައިވެއެވެ. އަވަހާރަވިއިރު ޢުމުރަކީ 62 އަހަރެވެ.

-->

 

.